FEnIKS – kryteria konkursów „deszczówkowych”
W artykule Czy słyszeliście już o FEnIKS-ie? opisałem najważniejsze moim zdaniem kryteria horyzontalne w ramach #FEnIKS. W tym można przeczytać o kryteriach specyficznych w konkursach na projekty „deszczówkowe”.
Krótkie przypomnienie na początek (w końcu powtórka matką nauki) – kryteria dzielimy na horyzontalne (dot. wszystkich konkursów) i specyficzne (właściwe tylko dla danego konkursu), natomiast w ramach obydwu tych grup wydzielone są kryteria obligatoryjne (oceniane zerojedynkowo, NIE oznacza odrzucenie wniosku o dofinansowanie) i rankingujące (oceniane punktowo).
Konkursy „deszczówkowe”
Pod tym pojęciem rozumiem dwa spośród dotychczas zapowiedzianych konkursów w ramach działań:
- FENX.01.02 Adaptacja terenów zurbanizowanych do zmian klimatu
- FENX.02.04 Adaptacja do zmian klimatu, zapobieganie klęskom i katastrofom
Typy projektów, które mogą ubiegać się o dofinansowanie w ramach tych konkursów, muszą dotyczyć wsparcia zrównoważonych systemów gospodarowania wodami opadowymi z udziałem zieleni / zielono-niebieskiej infrastruktury / rozwiązań opartych na przyrodzie.
Pierwszy z nich (FENX.01.02) przeznaczony jest dla miast > 100 tys. mieszkańców, które uczestniczyły w projekcie „44MPA” (+Warszawa).
Natomiast w drugim (FENX.02.04) wnioski mogą złożyć miasta > 20 tys. mieszkańców i stolice powiatów o liczbie mieszkańców od 15 do 20 tys. (UWAGA: wyłączone z tego konkursu są miasta średnie tracące funkcje społ.-gosp. z 6 województw wschodnich – dla nich finansowanie przewidziane jest w ramach oddzielnego programu – Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej).
Kryteria specyficzne w konkursach „deszczówkowych”
Podobnie jak w poprzednich wpisach, poniższy wybór kryteriów i komentarze do nich są subiektywne, zwracają uwagę na najistotniejsze sprawy w mojej ocenie. Wnioski i przemyślenia zawarte poniżej są owocem rozmów między innymi z Patrykiem Pszczółkowskim i Patrykiem Nowickim, którzy niejeden system zagospodarowania wód deszczowych widzieli i wymyślili. Nie przedłużając, przechodzimy do meritum – zaczynamy od kryteriów obligatoryjnych, czyli „konkurencji eliminacyjnej” (kto dostanie choć jedno NIE, musi oddać fartucha ;).
Kryteria obligatoryjne
2. Etap przygotowania i wdrażania Miejskich Planów Adaptacji
Miasta z projektu „44MPA” + Warszawa muszą mieć Miejski Plan Adaptacji zatwierdzony stosowną uchwałą Rady Miasta, a projekt musi być z nim zgodny. Pozostałym miastom (podlegającym pod Działanie 02.04) wystarczy uchwała o przystąpieniu do przygotowywania takiego planu (UWAGA: jest przewidziany konkurs na dofinansowanie opracowania MPA – o kryteriach tam przyjętych napiszę oddzielnie).
3. Konsultacje społeczne inwestycji
To dotyczy miast objętych Działaniem 02.04 – działania inwestycyjne przewidziane w projekcie, które nie musiały być przedmiotem konsultacji społecznych (czyli np. nie wymagana jest dla nich decyzja środowiskowa), muszą być skonsultowane i tak. Co istotne, trzeba zadbać o zaangażowanie grup osób narażonych na dyskryminację.
Pewnym ułatwieniem w spełnieniu tego kryterium jest możliwość „podłączenia” konsultacji społecznych pod kampanię informacyjną promującą projekt (już na etapie jego realizacji).
4. Zagospodarowanie wód opadowych
Inwestycje bezpośrednio dotyczące zagospodarowania wód opadowych muszą stanowić co najmniej 50% wartości projektu. A to oznacza, że projekty muszą celować w działania pozwalające na zatrzymanie wód opadowych, a nie ich jak najszybsze odprowadzenie od najbliższego cieku – koniec z paradygmatem „z chmury do rury”.
5. Optymalizacja rozwiązań w zakresie wkomponowania w otoczenie zbiorników
Jeśli w projekcie przewidziano suche zbiorniki, to muszą one zostać wkomponowane w naturalne otoczenie, ograniczając ingerencję w istniejącą przyrodę do minimum – trzeba wykazać, że np. zminimalizowano liczbę drzew do wycinki lub zapewniono możliwości przywrócenia / odbudowy naturalnego siedliska czy ekosystemu itp.
To kryterium zmusza do szukania prawdziwych (a nie pozornych) zielono-niebieskich rozwiązań, opartych na przyrodzie (ang. nature-based solutions) a nie betonie.
6. Identyfikacja stanu istniejącego
Trzeba posiadać ORAZ wykorzystać podczas przygotowywania projektu takie opracowania / analizy jak:
- inwentaryzacja systemu zagospodarowania wód opadowych (w tym długości sieci, średnice, położenie itp.)
- inwentaryzację terenów zieleni (co najmniej dane nt. powierzchni, położenia oraz rodzaju zieleni na terenie projektu)
- inwentaryzację powierzchni uszczelnionych lub zasklepionych (co najmniej dane nt. powierzchni oraz położenia tych terenów)
- mapy glebowe / inne dane o przepuszczalności terenów
- identyfikację obszarów wrażliwych na podtopienia.
Co szalenie istotne, w oficjalnej dokumentacji pomiędzy tymi punktami są spójniki „oraz”, z czego wynika, że trzeba wykonać wszystkie te inwentaryzacje i analizy – to nie jest lista rzeczy do wyboru, tylko lista „To do”, choć część z tych spraw może znaleźć się już w MPA. To kryterium pokazuje, że projekty muszą wprost wynikać z analizy obszaru oraz realnych potrzeb i możliwości, a nie z chciejstwa czy wygody.
7. Gotowość projektu do realizacji
Wymagane są:
- zgodność z MPZP lub, w przypadku jego braku, warunkami zabudowy
- wydane decyzje środowiskowe (jeśli dane działanie ich wymaga) – uwaga na zarzuty o tzw. „salami slicing”, czyli dzielenie inwestycji tak, żeby uniknąć konieczności pozyskania DŚU!
- dla zadań w oparciu o Czerwoną Książkę FIDIC (lub równoważną) – min. 40% tych zadań (ich wartości w stosunku do łącznej wartości zadań w tej grupie) musi mieć zgłoszenie robót budowlanych lub posiadać PnB
- dla zadań w oparciu o Żółtą Książkę FIDIC (lub równoważną) – trzeba mieć dla tych zadań PFU.
8. Zagospodarowanie (wykorzystanie) wód opadowych
Nazwa kryterium prawie ta sama co w nr 4, ale chodzi o coś innego – trzeba zapewnić wykorzystanie min. 15% objętości zretencjonowanych / zatrzymanych wód, np. do zasilania fontann, zbiorników p.poż. czy chłodzenia lub zmywania różnych powierzchni. Co ważne, liczy się także rozsączanie i zapewniona infiltracja tych wód.
9. Działania w zakresie spowolnienia odpływu oraz retencjonowania wody w oparciu o zieloną i zielono-niebieską infrastrukturę oraz rozwiązania oparte na przyrodzie
Żeby spełnić to kryterium, wystarczy zapewnić w projekcie podjęcie działań wymienionych w nazwie kryterium – w żaden ilościowy sposób nie sprecyzowano tego wymogu.
10. Gatunki obce
Prosta sprawa – w ramach projektu nie można wprowadzać do środowiska gatunków obcych. Dbajmy o naszą rodzimą florę.
Kryteria rankingujące
Po „konkurencji eliminacyjnej” poznamy finalistów – im więcej punktów zdobytych, tym większa szansa na otrzymanie dofinansowania. Często te kryteria są powiązane z kryteriami obligatoryjnymi, premiując projekty spełniające więcej niż minimalne warunki otrzymania finansowania.
1. Etap przygotowania i wdrażania Miejskich Planów Adaptacji
W ramach działania 01.02 (dla dużych miast) można zgarnąć 2 pkt za przygotowanie Raportu z wdrożenia (monitoringowego) MPA. W związku z tym, wszystkie podmioty odpowiedzialne za deszczówkę powinny naciskać na urząd miasta, żeby coś takiego przygotować!
W ramach działania 02.04 opracowany i przyjęty MPA gwarantuje 2 pkt, a jeśli nie jest to zrobione, to na pocieszenie można dostać 1 pkt za przeprowadzenie konsultacji społecznych projektu MPA (z uwzględnieniem osób z grup narażonych na dyskryminację).
2. Zatrzymanie odpływu i retencjonowanie wód opadowych
Projekty w ramach omawianych konkursów muszą skupiać się na zatrzymywaniu wody tam, gdzie spadnie na ziemię, dlatego w zależności od procentowego udziału powierzchni zlewni objętej projektem można otrzymać:
- 4 pkt – 60-100% powierzchni objętej projektem
- 3 pkt – 50-59%
- 2 pkt – 40-49%
- 1 pkt – 30-39%
3. Wykorzystanie danych do bilansu wód opadowych
Powiązane z kryterium obligatoryjnym nr 6 dot. identyfikacji stanu istniejącego. Do zdobycia po 1 pkt za wykorzystanie :
- dane z kampanii pomiarowej dot. opadów deszczu i poziomów wypełnienia (przepływu) kanałów otwartych, zamkniętych i odbiorników wód opadowych
- ortofotomapa i NMT
- skaning laserowy powierzchni przepuszczalnych (lub równoważna ocena przepuszczalności)
- modelowanie hydrodynamiczne
- modelowanie opadowe
- symulacja zmian klimatu zgodnie ze scenariuszami RCP4.5 i RCP8.5 (UWAGA: na liście kryteriów jest błąd – 4.5 i 8.5 oznaczone są jako stopnie C, a to nie do to chodzi w tych scenariuszach!)
Punkty łączą się, więc aż 6 pkt do zgarnięcia dla tych, którzy przyłożą się do dobrego uzasadnienia dla projektu. UWAGA: kryterium nie wskazuje żadnych założeń do modelowania(!), np. jaki opad prawdopodobny przyjąć.
4. Zagospodarowanie (wykorzystanie) wód opadowych
Powiązane z kryterium obligatoryjnym nr 8. Do zdobycia 3 pkt. za wykorzystanie >50% zretencjonowanej wody, 2 pkt za 30-49%, 1 pkt za 15-29%.
5. Zwiększenie (przyrost) powierzchni zieleni na obszarze projektu
Zazieleniajmy miasta – 4 pkt. za >50% pow. zielonej w całkowitej pow. obszaru (ciekaw jestem, czy ktokolwiek wykręci taki wynik), 2 pkt za 5-50%.
6. Powiązanie funkcjonalne rozwoju zieleni z zagospodarowaniem wód opadowych.
Za wykorzystanie zgromadzonej wody na potrzeby zieleni można dostać 3 pkt (wykorzystanie >70% wody), 2 pkt (50-69%) lub 1 pkt (20-49%). Liczy się też rozsączanie do gruntu.
7. Stosowanie metod naturalnych lub bazujących na naturalnych
Premiowane będzie stosowanie takich rozwiązań jak np. rowy odwadniające w terenie podmokłym, muldy, zbiorniki odparowujące i sedymentacyjne, obiekty hydrofitowe oczyszczania wód, strefy ekotonowe przy brzegach, ogrody deszczowe, oraz zielone dachy i pasaże roślinne. W zależności od powierzchni terenu, z której wody opadowe zagospodarowano metodami naturalnymi, można uzyskać 4 pkt (>70% pow.), 2 pkt (50-69%) lub 1 pkt (20-49%).
Jeśli w ramach projektu założy się odwadnianie jakiegokolwiek terenu obecnie retencjonującego wodę, automatycznie dostaje się 0 pkt w tym kryterium.
8. Likwidacja uszczelnienia lub zasklepienia gruntów
Jeśli w ramach projektu zapewni się rozszczelnienie >5.000 m kw., to zgarnia się 2 pkt, a jak zabieg ten obejmie pow. między 500 a 5.000 m kw., to można otrzymać 1 pkt.
9. Przygotowanie projektu – gotowość do realizacji inwestycji
Tutaj można otrzymać punkty za uregulowaną własność gruntów (2 pkt), oraz od 3 (40-50%) do aż 18 pkt (91-100%) w zależności od procentowego udziału w projekcie (mierzonego wartością) zadań posiadających już wydane PnB / PnRI.
10. Preferencja metod naturalnych przed technicznymi w zakresie oczyszczania wód opadowych
Techniczne metody oczyszczania wód mogą być stosowane tylko w przypadku braku skuteczności lub efektywności metod naturalnych, jednakże nie będą punktowane. Za zastosowanie metod naturalnych otrzyma się 2 pkt.
11. Optymalizacja w zakresie metod zagospodarowania wód opadowych
To kryterium teoretycznie zachęca do stosowania odpowiedniej hierarchii rozwiązań – od retencji w miejscu opadu (np. ogrody deszczowe), przez retencję terenową (np. suche zbiorniki, rozsączanie), po retencję zbiornikową (budowle hydrotechniczne).
Punktację w ramach tego kryterium rozwiązano dość dziwnie w mojej ocenie, bo za zastosowanie każdego z rozwiązań z ww. hierarchii można zgarnąć po 4 pkt, czyli łącznie aż 12 – stąd wcześniejsze „teoretycznie”, bo tak naprawdę nie tyle zachęca do stosowania retencji w miejscu opadu, co do dywersyfikacji rozwiązań – nie wiem, dlaczego w takim razie nazwano to w ogóle hierarchią, skoro i tak żeby zgarnąć maxa, trzeba zastosować wszystkie rozwiązania (przy czym w ramach zbiorników punktowane są tylko zbiorniki otwarte – z infiltracją i zielenią / stawy 3 pkt, a bez tych elementów 1 pkt – za zbiorniki podziemne punktów w ogóle nie przewidziano).
12. Optymalizacja rozwiązań w zakresie zbiorników wodnych
W przypadku planowania zbiorników mokrych lub półsuchych, warto zadbać o ich dodatkowe funkcje, bo można za nie zgarnąć dodatkowe 5 pkt. Tutaj znowu jest trochę dziwna sytuacja, bo:
- za zapewnienie projektowanym i rewitalizowanym zbiornikom wielofunkcyjnego charakteru (np. przeznaczenie na cele przyrodnicze, rekreacyjne, dydaktyczne) można dostać 2 pkt
- jeśli projekt zakłada przeznaczenie zbiornika na cele przyrodnicze, można dostać 2 pkt (to jest niejasne, bo kryterium nie precyzuje, czy chodzi o zbiorniki istniejące czy planowane, w dodatku „przyrodniczość” jest już premiowana w ramach punktu powyżej)
- za zapewnienie dostępności planowanej infrastruktury dla ludności (np. mała architektura) można otrzymać 1 pkt (szykujmy się zatem na wysyp ławeczek itd. przy ogrodach deszczowych, zbiornikach itp.)
Punkty w ramach tego kryterium mogą być przyznane, tylko jeżeli zminimalizowano ingerencję w przyrodę (minimalizacja wycinek, odtworzenia siedlisk i ekosystemów itp.).
13. Optymalizacja w zakresie metod zagospodarowania wód opadowych pod kątem stopnia otwartości systemu gospodarowania wodami opadowymi
Kolejne kryterium z dość kontrowersyjną punktacją. Generalnie im bardziej otwarty system zagospodarowania wód opadowych i roztopowych, tym więcej punktów (max 4), 0 pkt jest za sieć zamkniętą (ale jeśli są do niej dołożone elementy otwarte, to już można zgarnąć 1, 3 lub 4 pkt).
Z tego wynika, że można wszystko zrobić w systemie zamkniętym, dodać do tego lokalny system otwarty, i teoretycznie można zgarnąć max punktów, bo kryterium nie określa np. dopuszczalnych proporcji jednych systemów do drugich (pod względem długości czy wartości).
14. Zastosowanie rozwiązań zwiększających różnorodność biologiczną
Do zdobycia 3 pkt, po jednym za zastosowanie każdego z poniższych rozwiązań:
- roślinność rodzima i odporna na zmiany klimatu
- bazowanie na gruncie rodzimym
- zwiększenie bioróżnorodności w zakresie fauny i flory
Warto w takim razie zadbać o skonsultowanie przyjętych rozwiązań z przyrodnikami – szczególnie, że wprowadzenie gatunków obcych z automatu dyskwalifikuje projekt (patrz kryterium obligatoryjne nr 10).
15. Działania podnoszące świadomość społeczeństwa oraz działania edukacyjne
Tutaj max 2 pkt do zdobycia za dodatkowe (niewynikające np. z konsultacji MPA) konsultacje społeczne. Maksymalną liczbę punktów można zdobyć tylko wtedy, kiedy zaplanowane działania będą dostosowane do różnych grup docelowych, tym zróżnicowanych ze względu na różne cechy (np. płeć, wiek, orientacja itd.).
16. Działania adaptacyjne w zakresie zarządzania i gospodarowania wodą pitną
Za zawarcie w projekcie działań adaptacyjnych dot. gospodarowania i zarządzania wodą przeznaczoną do spożycia (z wykluczeniem uzdatniania wody i jej dystrybucji) i dopasowanie ich zakresu do aktualnych potrzeb (wynikających z ekstremalnych zjawisk pogodowych i innych skutków zmiany klimatu) można otrzymać 2 pkt.
Z interpretacją tego punktu mam problem, bo nie podano żadnych przykładów, jakie mogłyby być to rozwiązania. Zakładam, że może chodzić np. o działania zatrzymujące wodę i wspomagające jej infiltrację w okolicy ujęć wody czy działania przeciwdziałające skutkom suszy – ale jeśli ktoś ma inny pomysł czy interpretację, zachęcam do podzielenia się nimi w komentarzach 🙂
Tak sobie myślę, że działania te można ująć i podkreślić już w ramach climate proofingu (tj. weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat), bez przeprowadzenia którego nie ma szans na dofinansowanie (patrz kryteria horyzontalne) – więcej o nim napisałem tutaj: https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:7042109761198120961/
Podsumowanie
Z obrazu, jaki tworzą powyższe kryteria, wynika, że największe szanse na finansowanie będą miały przede wszystkim projekty przemyślane, zawierające elementy będące odpowiedzią na realne potrzeby miasta, planowane w myśl nowych paradygmatów gospodarowania wodami opadowymi i roztopowymi, czyli odejścia od zasady „z chmury do rury” na rzecz zatrzymywania wody tam, gdzie spadnie, tworzenia otwartych systemów, bogatych w różnorodne obiekty, mających nie tylko wodę retencjonować, ale i zapewnić jej wykorzystanie na cele przyrodnicze i społeczne.
Cieszę się, że w ten sposób to zostało skonstruowane – miejmy nadzieję, że takie podejście wymusi na potencjalnych beneficjentach poszukiwanie naprawdę innowacyjnych, nietuzinkowych, a do tego cieszących oko rozwiązań.
Autor: Adam Perz
Artykuł pierwotnie był publikowany na LinkedIn.
Więcej na:
https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/startuje-najwiekszy-program-krajowy-w-calej-ue–fundusze-europejskie-na-infrastrukture-klimat-srodowisko-2021-2027
https://www.feniks.gov.pl/
Zobacz też:
