Kryteria horyzontalne w konkursach FEnIKS
Cieszę się, że czytasz już trzeci wpis dot. #FEnIKS-a. Dla przypomnienia – jest to program operacyjny o budżecie 135 mld zł, który ma na celu przyczynić się do rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska oraz przeciwdziałania zmianie klimatu i adaptacji do niej. W ramach ogólnopolskich konkursów wyłonione zostaną projekty, które uzyskają dofinansowanie.
Ale które dokładnie projekty zostaną wsparte, a które będą musiały obejść się bez środków unijnych? O tym właśnie dowiesz się z tego artykułu.
Kryteria horyzontalne, specyficzne, obligatoryjne i rankingujące – co to w ogóle jest?
Dobrze, do rzeczy! Na początek w ogóle o tym, czym są kryteria horyzontalne i czym różnią się od szczegółowych / specyficznych. Pozwólcie, że będę posługiwał się cytatami z dokumentu pn. „Metodyka i horyzontalne kryteria wyboru projektów” i okraszał je swoim komentarzem.
W ramach programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027, każdy wniosek w zakresie priorytetów I-VII będzie oceniany kryteriami horyzontalnymi oraz kryteriami specyficznymi dla danego działania/typu projektu. Kryteria horyzontalne to zbiór wspólnych kryteriów dla oceny wszystkich projektów w programie w zakresie priorytetów I-VII.
Kryteria horyzontalne to zatem takie kryteria, które będą służyły do oceny każdego projektu, bez względu na to, czego dotyczy. Obojętnie, czy będzie to zbiornik na deszczówkę, kanalizacja sanitarna, budowla hydrotechniczna, gazociąg, sieć elektroenergetyczna czy kampania edukacyjna – wszystko i tak zostanie ocenione wg kryteriów horyzontalnych + wg kryteriów specyficznych, czyli właściwych tylko dla danego konkursu (każdy konkurs będzie miał własny zestaw).
Zarówno kryteria horyzontalne jak i specyficzne składają się z grupy kryteriów obligatoryjnych oraz rankingujących.
Sprawa jest prosta – kryteria obligatoryjne oceniane będą zerojedynkowo, brak wypełnienia któregokolwiek z nich dyskwalifikuje projekt, nie ma szans na dofinansowanie. Kryteria rankingujące natomiast to takie, w ramach których można zdobyć konkretną ilość punktów, a ich suma decyduje o pozycji projektów na liście – oczywiście im więcej zdobytych punktów, tym większa szansa na uzyskanie wsparcia, a przyznanie „0 pkt” w ramach tej grupy nie powoduje, że projekt automatycznie pozbawiony będzie dofinansowania. Trzeba jednak pamiętać, że:
Minimalna liczba punktów wymagana do rekomendowania projektu do wsparcia oraz kolejność kryteriów rozstrzygających jest określana w Regulaminie wyboru projektów.
Kryteria rozstrzygające to takie, za które punktacja będzie decydowała w przypadku remisowej liczby punktów w ocenie kilku projektów.
Poniżej graficzne podsumowanie:
Kryteria horyzontalne obligatoryjne
Skoro teoretyczny wstęp mamy za sobą, możemy przejść do konkretów – zaczniemy od obligatoryjnej grupy kryteriów. Chciałbym jednak zaznaczyć, że poniższa treść ma charakter wybiórczy i subiektywny, w dodatku skupia się na kwestiach środowiskowych – nie sposób opisać każde z kryteriów, nie na każdym obszarze się znam, a poza tym część z nich jest na tyle oczywista (jak zgodność z celami programu, trwałość projektu itp.) czy ogólna i znana np. z POIiŚ-a, że w mojej ocenie nie wymagają szczegółowego komentarza.
4. Projekt nie został zakończony przed złożeniem dokumentacji aplikacyjnej
Projekt nie może być w pełni zakończony w dniu złożenia wniosku – czyli np. nie ma możliwości uzyskania dofinansowania na opracowany i opublikowany Miejski Plan Adaptacji. Jednakże ocena ta dotyczy projektu jako całości, dlatego można rozumieć, że ukończenie pewnej części zakresu (kontraktów / zadań) nie będzie powodowało odrzucenia wniosku.
15. Zgodność projektu z wymaganiami prawa dotyczącego ochrony środowiska
To niby oczywiste, ale warte podkreślenia – wymagana jest zgodność z Ustawą OOŚ, Ustawą Prawo ochrony środowiska, Ustawą o ochronie przyrody, Ustawą Prawo wodne i stojącymi za nimi dyrektywami (w tym #RDW), a także „Wytycznymi w sprawie działań naprawczych […]”.
16. Zasada zrównoważonego rozwoju, w tym zasada „nie czyń poważnej szkody”
Sprawdzana będzie zgodność projektu z celami zrównoważonego rozwoju ONZ (#SDGs), Porozumienia Paryskiego oraz zasadą „nie czyń poważnych szkód” (Do no significant harm, #DNSH). O każdej z tych rzeczy można by napisać oddzielny elaborat, tutaj postaram się w pigułce – należy:
- odnieść się do SDGs adekwatnych dla rodzaju projektu
- wskazać, w jaki sposób projekt wspiera działania zgodne ze standardami i priorytetami klimatycznymi Unii
- odnieść się do ekspertyzy „Analiza spełniania zasady „nie czyń poważnej szkody” (DNSH), w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) nr 2020/852 dla projektu dokumentu pn. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027”, która została wykonana na zlecenie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej – zawiera ona ustalenia dla poszczególnych typów projektów
- wykazać zgodność z ww. zasadami dla projektu jako całości
17. Odporność infrastruktury na zmiany klimatu
To kryterium dotyczy jedynie infrastruktury o planowanej trwałości co najmniej 5 lat. Zgodnie z tym, co zostało napisane w „Metodyce […], sprowadza się do zapewnienia, że infrastruktura będzie odporna na zmiany klimatu i przeprowadzenia tzw. climate proofingu zgodnie z „Zawiadomieniem Komisji Wytyczne techniczne dotyczące weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat w latach 2021– 2027 (2021/C 373/01)”.
Jeśli jednak wczytać się w ww. Wytyczne, to sprawa nie jest tak prosta, bo analizy powinny zostać przeprowadzone w ramach 2 filarów:
- neutralność klimatyczna – łagodzenie zmiany klimatu
- odporność na zmianę klimatu – przystosowanie się / adaptacja do zmiany klimatu
To make long story short – trzeba przeanalizować wpływ projektu na klimat (czytaj: policzyć ślad węglowy i ująć go monetarnie) oraz wpływ klimatu na infrastrukturę (analizy wrażliwości, narażenia, podatności, a czasem także ocena ryzyka).
Polskie tłumaczenie terminu „climate proofing” na „weryfikacja pod względem wpływu na klimat” jest zatem mocno niefortunne i mylące, co przeniosło się nawet na nazwę i opis kryterium – nie ma tam słowa np. o emisjach i śladzie węglowym.
Analizy w ramach obydwu filarów dzielą się na etap preselekcji i etap szczegółowych analiz (ten drugi wymagany tylko wtedy, kiedy preselekcja wykaże taką konieczność). Co niezwykle ważne, analizy te należy prowadzić od początku cyklu życia infrastruktury, a więc już na etapie koncepcyjnym (a nie dopiero na etapie składania wniosku!).
Kryteria horyzontalne rankingujące
Już wiemy co nieco o tym, co trzeba zrobić, żeby w ogóle projekt miał szanse na dofinansowanie. Tutaj skupimy się na tym, za co można dostać punkty i wyprzedzić konkurencję w walce o unijne pieniądze. Poniżej prezentuję wszystkie punktowane kryteria horyzontalne.
1. Zastosowanie elementów z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym, poprawy efektywności energetycznej i OZE, ochrony przyrody (w tym różnorodności biologicznej) oraz adaptacji do zmian klimatu
W tym kryterium jest do zdobycia 5 pkt, po 1 za uwzględnienie rozwiązań:
- w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym (#GOZ)
- związanych z odpornością na skutki zmiany klimatu
- chroniących przyrodę (np. zachowanie istniejących drzew)
- poprawiających efektywność energetyczną i OZE
- polegających na dodatkowych nasadzeniach drzew i krzewów (w ilości przewyższającej nakazane nasadzenia w decyzjach administracyjnych)
2. Zastosowanie elementów edukacyjnych w projekcie
Tutaj 1 pkt do zdobycia, trzeba powiedzieć – dość łatwy. Warto zatem uwzględnić w swoim projekcie podnoszenie świadomości społeczeństwa odnośnie szeroko rozumianego zrównoważonego rozwoju.
3. Zgodność projektu ze Strategią Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego (SUE RMB)
Przyznawane będą 2 pkt projektom, które mają status flagowych projektów w ramach SUE RMB, a 1 pkt projektom przyczyniającym się do osiągnięcia wskaźników zawartych w tej Strategii – trzeba tam zajrzeć i tak skomponować zakres projektu, aby przynajmniej wpisywał się w cele SUE RMB.
4. Projekt przewiduje elementy związane ze współpracą z partnerami z innych państw
Za współpracę międzynarodową można zgarnąć max. 2 pkt, jeśli:
- projekt zakłada współpracę z partnerami z innych państw, tj. wspólne działania mające bezpośredni związek i wpływ na kształt i realizację inwestycji objętej projektem ALBO
- projekt jest komplementarny do innych projektów realizowanych poza granicami Polski w UE, krajach kandydujących i stowarzyszonych.
Nagroda pocieszenia (w postaci 1 pkt) przysługuje za wymianę wiedzy i doświadczeń z partnerami z innych państw.
5. Projekt jest operacją o strategicznym znaczeniu w rozumieniu przepisów art. 2 pkt 5 CPR
Jeśli projekt wpisuje się w katalog działań wskazany w „Wykazie planowanych operacji o znaczeniu strategicznym wraz z harmonogramem” (r. 8 Programu FEnIKS), to automatycznie zgarnia 3 pkt.
6. Projekt realizowany na obszarze strategicznej interwencji (OSI) wskazanym w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 (KSRR): miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze / obszary zagrożone trwałą marginalizacją
7. Projekt realizowany na obszarze strategicznej interwencji (OSI) wskazanym w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 (KSRR): Polska Wschodnia / Śląsk
Dwa kryteria w pewien sposób „faworyzujące” projekty z uwagi na ich lokalizację na obszarach strategicznej interwencji (OSI):
- 3 pkt mogą zyskać miasta średnie tracące funkcje społ.-gosp. i obszary zagrożone trwałą marginalizacją
- 1 pkt mogą zyskać podmioty z Polski Wschodniej lub Śląska
8. Projekt wynikający z zapisów strategii terytorialnej (ZIT lub IIT), bądź strategii rozwoju ponadlokalnego albo wynikający z dokumentów strategicznych i/lub planistycznych powstałych w ramach współpracy samorządów (w tym takich jak Centrum Wsparcia Doradczego, Partnerska Inicjatywa Miast, Program Rozwój Lokalny) lub komplementarny do ww. dokumentów
JST, łączcie się! I opracowujcie ponadlokalne strategie, w które wpiszą się Wasze projekty – w ten sposób możecie zyskać 1 lub 2 pkt (2 zarezerwowane dla gmin z OSI).
9. Projekt jest finansowany również z innych źródeł finansowania niż fundusze UE.
Warto zadbać o to, żeby projekt był finansowany przez FEnIKS, beneficjenta i co najmniej jeszcze jeden podmiot (oczywiście trzeba uważać na kwestie podwójnego finansowania!). Za taki zabieg można dostać 1 pkt.
10. Projekt wpisuje się w realizację wartości Nowego Europejskiego Bauhausu
Kolejny 1 pkt do zdobycia, a dla Priorytetu VII (Kultura) będzie traktowany jako obligatoryjny (!) – niestety ta tematyka jest mi obca, będę zobowiązany za wytłumaczenie w komentarzu 🙂
11. Partnerstwo międzysektorowe
Kryterium premiujące projekty realizowane w partnerstwach z różnych sektorów (prywatny / publiczny / pozarządowy) – tutaj do zgarnięcia 1 pkt.
Łącznie do zdobycia w ramach kryteriów rankingujących (wg moich obliczeń) są max. 22 pkt.
Podsumowanie
Mam nadzieję, że udało mi się zwrócić uwagę na najważniejsze elementy oceny projektów, które będą właściwe dla wszystkich konkursów. Koniecznie należy pamiętać o nowościach w stosunku do POIiŚ-a, jak np. zasada DNSH czy climate proofing. Warto też znając kryteria punktowane, tak formułować zakres projektów i podjąć wyprzedzająco pewne działania, aby podwyższyć ocenę swojego projektu, a nie zostawiać wszystkiego w rękach losu (i oceniających).
Autor: Adam Perz
Artykuł pierwotnie był publikowany na LinkedIn.
Zobacz też:
