Dachy zielone w procesach adaptacji do zmian klimatu

Zielona infrastruktura w miastach – dachy zielone w procesach adaptacji do zmian klimatu

W Polsce realizowane są obecnie projekty związane z adaptacją miast do zmian klimatu na bardzo dużą skalę. Bardzo cenne jest to, że są to projekty o charakterze partycypacyjnym – zakładają duży udział ze strony mieszkańców miast, pracowników administracji publicznej i samorządowców.

Warto w tych działaniach adaptacyjnych wziąć pod uwagę dachy zielone jako element zielonej infrastruktury w miastach.

W przygotowanym przez Ministerstwo Środowiska „Podręczniku adaptacji dla miast, wytyczne do przygotowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu” dachy i ściany zielone zostały zarekomendowane jako elementy zielonej infrastruktury, która powinna być preferowana w działaniach związanych z adaptacją do zmian klimatu.

Argumentów za stosowaniem na dużą skalę dachów, tarasów i ścian zielonych na terenach miejskich jest wiele: przeciwdziałają zmianom klimatu i zmniejszają emisję CO₂ do atmosfery, niwelują negatywne skutki urbanizacji, redukują smog i negatywne skutki zjawiska miejskiej wyspy ciepła, retencjonują wody opadowe, tłumią hałas, tworzą przyjazną przestrzeń do życia i wypoczynku, poprawiają estetykę budynków.

Duże miasta zmagają się ze smogiem i skutkami zmian klimatu – zjawiskiem miejskiej wyspy ciepła, nawałnicami, podtopieniami poburzowymi, czy powodziami. Obecnie w polskich miastach mieszka ok. 23,3 miliona osób, co stanowi ponad 61% populacji kraju. Zmiany klimatu mają wpływ na większość elementów funkcjonowania miasta.

Smog, powodzie, deszcze nawalne, susze oraz wysokie temperatury stanowią zagrożenie dla mieszkańców miast i mogą generować wymierne straty. Jak obliczono, w latach 2001-2011 w wyniku zjawisk ekstremalnych, szczególnie powodzi i podtopień, zarejestrowano straty w wysokości ponad 56 mld zł (Podręcznik adaptacji dla miast, 2015).

Jednym z najważniejszych oczekiwań miast związanych z planami adaptacji do zmian klimatu jest poprawa zagospodarowania wód opadowych.

Wprowadzenie na szerszą skalę dachów zielonych wpisuje się w potrzebę przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian klimatu, przeciwdziałania podtopieniom poburzowym w miastach, poprawy jakości powietrza i jakości życia mieszkańców miast.

Ze względów ekologicznych warto stosować te rozwiązania na większą skalę, w sektorze publicznym, na dużych inwestycjach i stymulować budowę dachów zielonych o dużej powierzchni.

Dachy zielone elementem zielonej infrastruktury

Budowanie zielonych dachów (dachy budynków pokryte roślinnością), zielonych ścian (ściany budynków pokryte roślinnością) oraz pozostawianie niezabudowanych terenów zielonych to elementy składowe tzw. zielonej infrastruktury w miastach, czyli działań związanych z instalacją roślin w mieście. W połączeniu z rozwiązaniami z zakresu niebieskiej infrastruktury (system gospodarowania wodą w mieście), zwiększa retencję wody deszczowej i stanowi element zapobiegania powodziom (Podręcznik adaptacji dla miast, 2015).

Polska – krajowa polityka adaptacyjna SPA 2020

W październiku 2013 r. na szczeblu rządowym został przyjęty „Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” (tzw. SPA 2020), którego głównym celem jest zapewnienie efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu. To pierwszy dokument strategiczny, który bezpośrednio dotyczy kwestii adaptacji do zachodzących zmian klimatu. Opracowanie SPA 2020 wynika z wymogów KE określonych w 2009 r. w Białej Księdze – Adaptacja do zmian klimatu: Europejskie ramy działania, COM(2009)147. Adaptacja jest również włączona do kluczowych polityk UE (polityka zagraniczna, polityka spójności, wspólna polityka rolna). SPA 2020 zostało opracowane na podstawie wyników projektu badawczego o nazwie KLIMADA, realizowanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w latach 2011-2013 ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Opracowując SPA 2020 dokonano bilansu kosztów i strat poniesionych w wyniku ekstremalnych zjawisk pogodowych i klimatycznych w Polsce w latach 2001 – 2011 (56 mld zł) oraz oszacowano koszty zaniechania działań adaptacyjnych w dwóch przedziałach czasowych: do roku 2020 oraz do 2030r. Oszacowano, że przypadku niepodjęcia działań prawdopodobną konsekwencją w przyszłości mogą być straty szacowane na poziomie około 86 mld zł do roku 2020, oraz dodatkowo 119 mld zł w latach 2021 – 2030. Wskazano ramy finansowania realizacji działań w perspektywie 2020 r. uwzględniając możliwości jakie stwarzają fundusze UE na lata 2014-2020.

Kolejne kroki wdrażania strategii adaptacji do zmian klimatu w Polsce to wydanie w 2015r. „Podręcznika adaptacji dla miast – przygotowania miejskich planów adaptacji”, w latach 2015 – 2016 „Poradnika przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, ich łagodzenia i przystosowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe” oraz realizacja projektów związanych z planami adaptacji do zmian klimatu dla miast.

Miejskie Plany Adaptacji do zmian klimatu – MPA

Projekt jest skierowany do największych miast Polski. Jego celem jest stworzenie planów adaptacyjnych zawierających diagnozę i propozycje rozwiązań zwiększających odporność na zmiany klimatu. Będzie też stanowić wsparcie dla władz lokalnych w pozyskiwaniu środków na działania inwestycyjne. Projekt jest realizowany przez konsorcjum składające się z: Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach oraz firmę konsultingowo-inżynierską Arcadis. Będzie finansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz ze środków budżetu państwa.

Lista miast biorących udział w projekcie obejmuje 37 miast powyżej 100 tys. mieszkańców, 3 powyżej 90 tys. mieszkańców oraz 4 miasta mniejsze związane funkcjonalnie z tymi powyżej 100 tys. mieszkańców (Mysłowice, Siemianowice śląskie, Czeladź w ramach konurbacji górnośląskiej oraz Sopot w ramach aglomeracji trójmiasta). Projekt obejmuje więc 44 miasta.

O projekcie opowiada Małgorzata Hajto – ekspert IOŚ-PIB w dziedzinie adaptacji do zmian klimatu, współautorka metody opracowania Miejskich Planów Adaptacyjnych (MPA):

Prace nad opracowaniem miejskich planów adaptacji (MPA) podzielne są na sześć etapów. Pierwszy z nich ma charakter przygotowawczy, w drugim i trzecim przeprowadzimy analizę zagrożeń dla miasta wynikających ze zmian klimatu, w czwartym i piątym etapie zostaną zaplanowane działania adaptacyjne, a w ostatnim, szóstym etapie przygotowany będzie projekt dokumentu MPA, który wraz z prognozą oddziaływania na środowisko będzie przedmiotem konsultacji społecznych.

Te konsultacje są realizacją wymogów ustawy i w nich każdy ma prawo do złożenie wniosku lub uwagi. Ale oprócz tych ustawowych konsultacji w procesie opracowania MPA zaplanowana jest szersza partycypacja społeczna. Polega ona na zapewnieniu udziału przedstawicieli społeczności lokalnych w wypracowaniu kluczowych elementów MPA.

W ramach projektu w każdym mieście zostaną zrealizowane trzy warsztaty. Pierwszy będzie poświęcony ocenie wrażliwość miasta na zmiany klimatu. Podczas drugiego warsztatu wspólnie dokonamy analizy ryzyka związanego ze zjawiskami klimatycznymi i wskażemy priorytetowe problemy, które wymagają rozwiązania. Trzeci warsztat poświęcony będzie właśnie tym rozwiązaniom – czyli działaniom adaptacyjnym.

Działania adaptacyjne mogą być w miastach bardzo różne, zależy nam, aby były to rozwiązania jak najbardziej „zielone”. Zapewnienie właściwej proporcji terenów zielonych i zabudowanych, planowanie i ochrona spójnego systemu osnowy przyrodniczej miasta, rozwój infrastruktury błękitno-zielonej, zachowanie „drożnych” klinów napowietrzania – te działania są podstawowe, kompleksowo pomagają rozwiązywać problemy związane z warunkami klimatycznymi w miastach i poprawiają jakość życia mieszkańców. Tego typu działania będziemy proponować w trakcie opracowania MPA, mamy nadzieję, że spełni to oczekiwania władz lokalnych i mieszkańców miast.

Zależy nam, aby dokument MPA był wdrażany, dlatego powinien być efektem wspólnej pracy ekspertów zewnętrznych i przedstawicieli miasta. Pierwszy cykl warsztatów w miastach już trwa i zakończy się we wrześniu. Konsultacje społeczne MPA wraz z prognozą oddziaływania na środowisko będą odbywały się już w następnym roku.

W ramach projektu zaplanowana została także kampania informacyjno-edukacyjna. Mamy nadzieję, że te działania przyczynią się do podniesienia świadomości klimatycznej mieszkańców miast, a tym samym podniesienia zdolności adaptacyjnej całego społeczeństwa. Mieszkańcy 44 miast, które uczestniczą w projekcie to przecież ¼ mieszkańców Polski.

Projekt CLIMCITIES – plany adaptacji do zmian klimatu dla mniejszych miast

Na mocy umowy zawartej z NFOŚiGW Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy we współpracy z norweską agencją Vista Analyse rozpoczął realizację projektu CLIMCITIES – „Adaptacja do zmian klimatu w małych i średnich miastach”.

Głównym celem tego projektu jest rozwijanie zdolności adaptacji do zmian klimatu małych i średnich miast Polski poprzez zapewnienie na poziomie lokalnym dostępu do wiedzy na temat adaptacji do zmian klimatu oraz realizacja celów adaptacyjnych określonych w unijnej i krajowej strategii.

Projekt CLIMCITIES tworzy synergię z projektem opracowania Miejskich Planów Adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (MPA) i stanowi jego uzupełnienie.

Pracownicy administracji publicznej uzyskają możliwość poszerzenia wiedzy i nabycia nowych umiejętności niezbędnych do podejmowania działań na rzecz adaptacji miasta do zmian klimatu oraz skutecznego włączania w te działania lokalnych społeczności.

W ramach projektu zostanie zrealizowany cykl szkoleń dla przedstawicieli administracji samorządowej oraz lokalnych liderów zaangażowanych w działania proekologiczne i środowiskowe.

Ponadto, w ramach projektu CLIMCITIES, w pięciu miastach eksperci IOŚ-PIB i ośrodków naukowych współpracujących z Instytutem, opracują miejskie plany adaptacji do zmian klimatu. Strategia adaptacji miasta do zmian klimatu – narzędzie do podejmowania działań adaptacyjnych na rzecz miasta i mieszkańców – zostanie opracowana przez ekspertów IOŚ-PIB we współpracy z Urzędem Miasta i mieszkańcami.

Zadaniem zespołu ekspertów będzie wykonanie kompleksowej diagnozy zagrożeń i wspieranie lokalnych władz samorządowych i mieszkańców miasta w reagowaniu na prognozowane zmiany klimatu i ich przewidywane skutki.

Projekt ADAPTCITY – Warszawa

Dodatkowo od 2014 roku dla Warszawy realizowany jest projekt „Przygotowanie strategii adaptacji do zmian klimatu miasta metropolitalnego przy wykorzystaniu mapy klimatycznej i partycypacji społecznej” w skrócie ADAPTCITY. Działania w Warszawie są już na etapie konsultacji społecznych. Zakończenie projektu jest zaplanowane na koniec roku 2018

 Projekt RadomKlima – Radom

Od lipca 2015 r. w Radomiu realizowany jest projekt LIFE pn. „Adaptacja do zmian klimatu poprzez zrównoważoną gospodarkę wodą w przestrzeni miejskiej Radomia”. Wnioskodawcą i Beneficjentem Koordynującym jest Gmina Miasta Radomia. Współbeneficjentami są Wodociągi Miejskie w Radomiu Spółka z o.o., Uniwersytet Łódzki, Katedra Ekologii Stosowanej oraz FPP Enviro Spółka z o.o.

Głównym celem tego projektu jest stworzenie przestrzeni miejskiej w Radomiu o zwiększonej odporności na zmiany klimatu poprzez budowę demonstracyjnej zielonej i niebieskiej infrastruktury opartej na podejściu ekosystemowym. Projekt realizowany w Radomiu ma więc aspekt demonstracyjny i wdrożeniowy.

Jako cele dodatkowe zostały określone: Poprawa jakości życia mieszkańców Radomia poprzez generowanie korzystnego mikroklimatu w przestrzeni miejskiej dzięki budowie zielonej i błękitnej infrastruktury; Zachowanie różnorodności biologicznej w Radomiu poprzez działania adaptacyjne do zmian klimatu związane z zatrzymaniem wody deszczowej i kształtowaniem różnorodnych habitatów w inwestycjach wodnych; Podniesienie świadomości społecznej nt. konieczności adaptacji do zmian klimatu w przestrzeni miejskiej, zrównoważonej gospodarki wodami przy jednoczesnej ochronie różnorodności biologicznej; Wymiana doświadczeń i wiedzy eksperckiej w zakresie roli zielonej i błękitnej infrastruktury w przestrzeni miejskiej w adaptacji do zmian klimatu. Co ciekawe jako działania wdrożeniowe została przewidziana m.in. budowa wiaty przystanku miejskiego z zielonym dachem.

W postępującej intensyfikacji zabudowy miast, zielone dachy i żyjące ściany są sposobem na poprawę jakości powietrza, warunków klimatycznych oraz zarządzania ryzykiem powodziowym. Wymierne efekty niwelowania negatywnych skutków urbanizacji można osiągnąć poprzez budowanie dachów zielonych o dużej powierzchni, a jeśli małych, to skumulowanych na większym obszarze.